Een DWA HermeLijn tram op de halte Meir op lijn 15 |
Het Premetronetwerk van 2007 tot 2012 |
Oude publicatie van het pre-metronet, inclusief het "slapende" gedeelte |
De Antwerpse premetro is een netwerk van tramtunnels, gebruikt door de lijnen 2, 3, 5, 6, 8, 9 en 15 van de Antwerpse tram. De benaming premetro komt vanuit de oorspronkelijke bedoeling om de tramtunnels later om te bouwen tot een metronet. In Antwerpen heeft men echter tijdens de bouw in 1974 reeds besloten om de tunnels niet meer om te bouwen.
Het tunnelnetwerk is in totaal 13,5 km lang en telt 19 stations. Desondanks zijn slechts 12 stations momenteel in exploitatie. Door het LIVAN-project, dat op 18 april 2015 in gebruik is genomen, is 3,1 km ongebruikte tramtunnel, één extra station en ongebruikte perrons van twee andere stations in dienst gesteld. De nieuwe snelijn 8 maakt gebruik van de de 'Reuzenpijp' om zo het rondpunt van P+R Wommelgem met het hartje van Antwerpen te verbinden in 15 minuten.
Geschiedenis[]
Op 25 maart 1975 werd het eerste tunnelgedeelte geopend met de stations Opera, Meir en Groenplaats. De trams van de lijnen 2 (uit Hoboken) en 15 (uit Mortsel) keerden op de ondergrondse keerlus onder de Groenplaats. Op 10 maart 1980 werd de lijn aan de kant van station Opera uitgebreid met de stations Diamant (bij het Centraal Station) en Plantin. Bij station Diamant was weinig ruimte en daarom liggen de tunnelkokers boven in plaats van naast elkaar. Ook in station Plantin liggen de perrons op verschillende niveaus, in dit geval in verband met een splitsing van de tunnel ten zuiden van het station. Deze eerste stations waren met de toekomstige metrogedachte voorzien van 90 meter lange perrons. De latere premetrostations zijn gebouwd met de goedkopere perronlengte van 60 meter omdat een toekomstige metro niet meer gepland is, hooguit langere en gekoppelde trams.
In 1983 werd begonnen met de bouw van de Brabotunnel, een premetrotunnel bestaande uit twee kokers onder de Schelde, tussen de Groenplaats en Linkeroever. Op 21 september 1990 werd de tunnel geopend door Vlaams minister van verkeer Johan Sauwens. Deze één kilometer lange uitbreiding heeft één diep gelegen station (Frederik van Eeden). Bij de Halewijnlaan komt de tram aan de oppervlakte, om daarna langs de Blancefloerlaan naar de rand van de stad te rijden. Sinds februari 2002 rijdt lijn 3 door naar Zwijndrecht.
Tussen 1980 en 1986 werd een tweede premetrotunnel (onder de Turnhoutsebaan) aangelegd. Enkel de stations hiervan moesten nog ingekleed worden, maar nadat in 1988 de Gewesten verantwoordelijk werden voor de openbare werken, werd in 1989 de bouw van deze tunnel stilgelegd. Wel kwam op 1 april 1996 een noordelijke premetrotunnel van station Opera naar het Sportpaleis gereed. Deze geboorde tunnel werd in gebruik genomen door lijn 3 uit Merksem die tot dan toe bovengronds naar de Melkmarkt reed. De stations aan deze lijn (vanaf Opera) zijn: Astrid (onder het Koningin Astridplein bij het Centraal Station), Elisabeth, Handel, Schijnpoort en Sport. Met uitzondering van Elisabeth hebben al deze stations perrons op verschillende niveaus, zoals eerder toegepast in Diamant en Plantin, zij het niet overal vlak boven elkaar. De tram komt weer aan de oppervlakte via de oprit van de Gabriël Theunisbrug over het Albertkanaal.
Sinds 4 maart 2006 rijdt ook lijn 5, van Deurne-Noord naar Linkeroever via dit premetrotraject, zonder echter station Sport aan te doen. Deze lijn maakt gebruik van een deel van de premetro dat nog niet eerder gebruikt werd tussen station Schijnpoort en de Ten Eeckhovelei. Sinds de komst van deze lijn rijdt er op het traject Linkeroever – Centrum iedere 2,5 minuut een tram en is lijn 3 op de noordelijke premetrotak wat ontlast. Sinds 27 oktober 2007 rijdt ook lijn 6 door de premetrotunnels, tussen Plantin en Sport. Het gebruikt een voordien ongebruikt stuk premetro tussen stations Diamant en Astrid, dat eerder enkel door in- en uitrukkende steltrams werd gebruikt.
Sinds 1 september 2012 rijdt lijn 2 niet meer naar Linkeroever maar met lijn 3 naar Merksem. Sinds 1 september 2012 zijn lijn 2 en lijn 6 de twee enige premetrolijnen die niet naar Linkeroever rijden. De lijnen die naar Linkeroever rijden zijn de lijnen 3, 5, 15 en de nieuwe lijn 9 die van Ekstelaar naar Linkeroever rijdt. Tramlijn 9 maakt gebruik van de niet eerder gebruikte open helling naar de Mercatorstraat.
Zo rijden er dan in iedere premetrotak 4 tramlijnen. Naast de vernoemde lijnen 3, 5, 9 en 15 in de westelijke premetrotak, zijn dit in de noordelijke premetrotak de lijnen 2, 3, 5 en 6 en in de zuidelijke premetrotak de lijnen 2, 6, 9 en 15.
'Ongebruikte' premetro[]
Het premetronetwerk is oorspronkelijk gepland rond een Oost-West as (Linkeroever – Centraal Station – Deurne) en een Noord-Zuid as (Sportpaleis – Centraal Station – Plantin) die elkaar in het hart van de stad kruisen ter hoogte van de stations Astrid en Opera. Deze stations hebben twee verdiepingen waarvan momenteel er slechts één in gebruik is. Tussen de westelijke en de noordelijke arm zijn twee tussenliggende lijnen gegraven, één langer traject onder de buurt van het Stuivenbergziekenhuis en een zijarm met slechts één halte ter hoogte van het oude station Borgerhout. Langs het ongebruikte traject tussen het station Opera en station Astrid ligt een keerlus (onder de Rooseveltplaats).
Buiten de 11 kilometer reeds functionerende tunnels bestaat er nog een groot stuk dat niet in gebruik is. Het gaat hier om de tussen 1977 en 1986 gegraven tunnels langs het traject Centraal Station – Deurne, onder de Turnhoutsebaan, de Kerkstraat, Carnotstraat, Gemeentestraat, Pothoekstraat, Stenenbrug en Herentalsebaan. De nog slapende stations zijn Morckhoven, Collegelaan (RVP 6), Foorplein, Zegel (RVP 4), Drink (RVP 3), Carnot (RVP 2), Stuivenberg en Sint-Willibrordus. De spoortunnels van de ongebruikte lijn richting Deurne alsook de twee zijtakken van deze lijn zijn vrijwel volledig afgewerkt (met uitzondering van de bovenleiding, sporen en signalisatie). De stations langs deze lijnen zijn in ruwbouwstaat.
In het kader van het Pegasusplan is de ingebruikname van het oostelijk traject onder de benaming Reuzenpijp voorzien op zaterdag 18 april 2015, met (vanaf medio 2016) een ingangshelling op de Frankrijklei en een nieuw traject langs de dwarsperrons onder het huidige Opera en Astrid (RVP 1) en dan verder via Zegel naar de Herentalsebaan te Deurne. Bovengronds gaat het dan richting oosten, en spoort een sneltram langs Wijnegem naar Malle en langs Borsbeek naar Ranst. Ondertussen werden de plannen bijgesteld en zal de eerste jaren tram 8 als sneltram tot het rondpunt P+R Wommelgem rijden.
In 2014 kondigde de nieuwe Vlaamse regering aan de ingebruikname van de tunnel onder de Kerkstraat en de Pothoekstraat, langs stations Stuivenberg en Sint-Willibrordus te gaan onderzoeken.
In 2020 zouden de stations Carnot, Drink en Foorplein geopend zijn en lijn 10 vanuit Deurne door de Reuzenpijp rijden.
Vroegere plannen[]
De eerste as is volledig in gebruik. De tweede as komt bij het Pegasusplan gedeeltelijk in gebruik. Buiten de twee gerealiseerde assen werd een verlenging van de tweede as voorzien met de stations Park en Bank ter hoogte van respectievelijk de Marie-Theresialei en de Nationale Bank op de Frankrijklei. Ook bestonden er plannen voor een derde as die in noord-zuid richting van het Klapdorp langs de Melkmarkt en het station Groenplaats onder de Nationalestraat in de richting van het Museum voor Schone Kunsten zou lopen. Deze plannen zijn nooit verder gekomen dan de ontwerpfase.